ดัชนีคุณภาพชีวิตและค่าความยากจนในประเทศไทย

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ประการแรก เพื่อวิเคราะห์ค่าใช้จ่ายขั้นต่ำเพื่อการดำรงชีวิต และความโน้มเอียงหน่วยสุดท้ายในการบริโภค โดยศึกษาความสัมพันธ์ของรายได้และค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือนของครัวเรือน ประการที่สอง เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ขององค์ประกอบชี้วัด จปฐ. กับดัชนีคุณภาพชีวิตของคนไทย ประการที่สาม เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ขององค์ประกอบของตัวชี้วัดอัตคัตขัดสนด้านต่าง ๆ ของบุคคลและครัวเรือนกับดัชนีเรือนกับดัชนีความอัตคัตขัดสนรวม ประการที่สี่ เพื่อวิเคราะห์ความสอดคล้องขององค์ประกอบตัวชี้วัดคุณภาพชีวิตของคนไทยและดัชนีความอัตขัตขัดสนรวม ประชากรที่ศึกษา คือจังหวัดในภูมิภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย ตัวแปรที่ศึกษาประกอบไปด้วย (1) รายได้และค่าใช้จ่ายของครัวเรือนในจังหวัดต่าง ๆ (2) ตัวชี้วัดคุณภาพชีวิต (3) ตัวชี้วัดความขัดสน ข้อมูลที่ใช้ ข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน (จาก กรมพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย) และข้อมูลทางเศรษฐกิจและสังคม (จาก สภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ) รวมทั้งรายงานการสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนของสำนักสถิติแห่งชาติและรายงานการพัฒนาของคนไทย ปี 2542 ( Human Development Report of Thailand 1999 ) สถิติที่ใช้วิเคราะห์ความสัมพันธ์ ค่าสัมประสิทธิ์ สหสัมพันธ์ของสเปียร์แมนและเพียร์สัน ( Spearman & Pearson Correction ) วิธีการกำลังสองน้อยที่สุด ( Least Square Method) และทดสอบความคลาดเคลื่อนด้วยวิธี MAPE วิเคราะห์การจัดกลุ่มโดยวิธี Cumulative Square Root f. ผลการวิจัยพบว่า ค่าใช้จ่ายขั้นต่ำต่อเดือนเพื่อการดำรงชีวิตของครัวเรือนทั้งประเทศเฉลี่ย เท่ากับ 1, 943.54 บาท และสำหรับภาคกลางเฉลี่ยเท่ากับ 2,527.80 บาท ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1,573.16 บาท ภาคใต้ 2,605.44 บาท และภาคเหนือ 2,965.25 บาท จังหวัดที่มีค่าใช้จ่ายจริงของครัวเรือนเฉลี่ยต่อเดือนสูงสุดของภาคกลาง คือ นนทบุรี 17,736 บาท ภาคใต้คือ ภูเก็ต 13,894 บาท ภาคเหนือ คือ นครสวรรค์ 8,833 บาท ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือหนองคาย 9,132 บาท จังหวัดที่มีค่าใช้จ่ายของครัวเรือนเฉลี่ยต่อเดือนสูงสุดของภาคเหนือ คือสระแก้ว 3,170 บาท ภาคใต้ คือ สตูล 6,944 บาท ภาคเหนือ คือ แม่ฮ่องสอน 4,651 บาท และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือ ชัยภูมิ 4,432 บาท เมื่อนำค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือนของครัวเรือนเปรียบเทียบกับค่าใช้จ่ายขั้นต่ำในการดำรงชีวิต พบว่าทุกภาคมีค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือนสูงกว่าค่าใช้จ่ายขั้นต่ำในการดำรงชีวิตแสดงถึงครัวเรือนในภูมิภาคมีการใช้จ่ายในสินค้าบริการที่ไม่จำเป็น เมื่อพิจารณาเป็นรายภูมิภาคของประเทศแล้วพบว่า ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภูมิภาคที่มีค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือนและค่าใช้จ่ายในการดำเนินชีวิตน้อยกว่าภูมิภาคอื่น ๆ ของประเทศ ซึ่งสอดคล้องกับพื้นที่เป้าหมายการพัฒนาเรื่องความยากจนของสภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ แต่ถ้าพิจารณาในตัวชี้วัดความยากจนที่มิใช่รายได้ พบว่า จังหวัดที่มีความอัตคัตขัดสนมากที่สุด มีอยู่ในทุกภูมิภาคของประเทศเช่นในภาคเหนือมี 4 จังหวัด ภาคกลาง 1 จังหวัด ภาคใต้ 1 จังหวัด และภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีมากที่สุดคือ 5 จังหวัด และถ้าพิจารณาด้วยค่าคุณภาพชีวิตที่ด้อยที่สุด จะมีปรากฏในจังหวัดในภาคเหนือมากที่สุด คือ 7 จังหวัด ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 3 จังหวัด ส่วนจังหวัดที่มีคุณภาพชีวิตที่สุด 10 อันดับแรก อยู่ในภาคกลางทั้งหมด ข้อจำกัดของดัชนีชี้วัดคุณภาพชีวิตซึ่งคำณวนขึ้นจากข้อมูลความเป็นพื้นฐาน เป็นมาตรฐานขั้นต่ำ ของการดำรงชีวิตของประชาชนในประเทศไทย แต่มีข้อจำกัดในตัวชี้วัดย่อยที่ไม่สามารถจัดออกมาเป็นรูปธรรมที่ชัดเจน เนื่องจากเกณฑ์การวัดกำหนดไว้ในลักษณะกว้าง ๆ ข้อจำกัดของตัวชี้วัด ของค่าวัดความยากจนด้วยรายได้เฉลี่ยของครัวเรือน ในระดับจังหวัดไม่แสดงการกระจายรายได้ที่แตกต่างกันมากในระดับบุคคล ครัวเรือน หมู่บ้าน ตำบล อำเภอ และข้อจำกัดของดัชนีความอัตคัตขัดสนรวมนั้นก็คือ องค์ประกอบตัวชี้วัดบางตัวไม่ได้ชี้วัดความยากจนโดยตรง และในส่วนของตัวชี้วัดย่อยเป็นข้อมูลในเชิงปริมาณจึงมีข้อจำกัดในการตีความเพื่อวัดหรือประเมินความยากจนในระดับบุคคลและครัวเรือน และ การใช้ข้อมูลทุติยภูมิมาสังเคราะห์เป็นดัชนีจะมีข้อจำกัดในด้านความเที่ยงตรงของข้อมูลที่ขาดโอกาสในการเลือกที่ตรงกับตัวดัชนีวัด สำหรับการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของคุณภาพชีวิตกับความอัตคัตขัดสนได้ระดับความสัมพันธ์จากค่าสัมประสิทธิ์การตัดสินใจเท่ากับ 0.36 ซึ่งพิจารณาตีความได้ว่า (1) ดัชนีทั้งสองกลุ่มมีความสัมพันธ์กันน้อยไม่สามารถใช้ชี้วัดแทนกันได้ (2) ความยากจนขัดสนทำให้ขาดคุณภาพชีวิตในบางส่วนแต่มิได้ขาดคุณภาพชีวิตทั้งหมด ซึ่งเปรียบเทียบแล้วพบว่าในกลุ่มจังหวัดที่มีความอัตคัตขัดสนก็ยังมีจังหวัดอยู่ในกลุ่มจังหวัดที่มีระดับคุณภาพชีวิตที่ดี ดังนั้นในการกำหนดกลุ่มเป้าหมายในการพัฒนาแก้ไขความยากจนจึงควรที่จะมีดัชนีคุณภาพชีวิตประกอบการพิจารณาด้วย และเป้าหมายของการพัฒนาประเทศควรมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในจังหวัดต่าง ๆ ควบคู่กับการพัฒนาเพื่อความเจริญเติบโตของผลิตภัณฑ์มวลรวมของประเทศเพียงอย่างเดียว

---